Η διάγνωση ‘’έχεις καρκίνο’’, μοιάζει με εφιάλτη. Ποιες είναι οι αντιδράσεις του ασθενή στο άκουσμα της διάγνωσης ; Πώς μπορεί να τον βοηθήσει η ψυχολογική υποστήριξη;

«Η λέξη καρκίνος όταν ακούστηκε ήταν σαν να άνοιξα την πόρτα και να βρέθηκα σε έναν εφιάλτη. Ο χρόνος σαν να σταμάτησε, ξύπνησαν σκέψεις και συναισθήματα αγωνίας, φόβου για το μέλλον. Είναι σαν τα καρκινικά κύτταρα να κάνουν μεταστάσεις όχι μόνο στο σώμα μα σαν να πηγαίνουν σε όλους τους τομείς της ζωής μου, τους ρόλους μου σαν άνθρωπος, σαν να εξαπλώνονται χωρίς έλεγχο».

Οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν ή έχουν κάποιο δικό τους άνθρωπο με καρκίνο έχουν ακούσει, έχουν σκεφτεί ή έχουν αισθανθεί έστω μια φορά τα λόγια αυτά. Γιατί η λέξη «Καρκίνος» έχει στερεότυπα, έχει κοινωνικό στίγμα, σε κάθε της συλλαβή κρύβεται μια ιστορία, κάθε της γράμμα είναι μια προβολή στο μέλλον, μια υπόθεση «μήπως και» ένας εγκλωβισμός στο «Αν»., ένα σενάριο καταστροφής.

Μια λέξη που ξυπνάει αυτομάτως μηχανισμούς ψυχολογικούς, της σκέψης που κάνουν πιο δύσκολη τη διαχείρισή του. Λόγια που πια πρέπει να τα εκλογικέυσουμε, να τους αλλάξουμε ερμηνεία, να βγάλουμε τις ταμπέλες, να προσπαθήσουμε να θεραπεύσουμε όχι μόνο την πάθηση σαν καρκίνο αλλά και αυτό που έχει γραφτεί στο μυαλό των ανθρώπων για αυτήν. Να τη δούμε σαν μια χρόνια νόσο που αντιμετωπίζεται και όχι αποκλειστικά ότι είναι απειλητική για την ζωή.

Ποιες είναι οι αντιδράσεις του ασθενή στη διάγνωση του Καρκίνου

Οι Ψυχολογικές έρευνες έχουν κωδικοποιήσει πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι την Λέξη «καρκίνος» όταν την ακούνε στην διάγνωση. Τέσσερις βασικές ερμηνείες μπορεί να δοθούν και κάθε προσωπικότητα μπορεί να αντιληφθεί τη διάγνωση σαν:

1. Πρόκληση
2. Απειλή
3. Απώλεια
4. Άρνηση

Μεγάλη σημασία στην ψυχολογία έχει πώς θα ερμηνευτεί η διάγνωση της νόσου στις πρώτες δύσκολες ώρες σε συνδυασμό με την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου, τον τρόπο του «σκέπτομαι», καθώς θα επηρεαστεί η μελλοντική προσαρμογή και η αντιμετώπιση του κάθε ανθρώπου απέναντι στην νόσο.

Ανάλογα πώς θα εξελιχθεί διαγνωστικά και θεραπευτικά η πάθηση είναι λογικό να επηρεάσει και την ψυχολογία του ασθενή. Πέντε έχουν βρεθεί να είναι οι βασικοί ψυχολογικοί μηχανισμοί για την αντιμετώπιση και την προσαρμογή στην διάγνωση του καρκίνου.

1. Μαχητικότητα
2. Αποφυγή ή άρνηση
3. Μοιρολατρία (Fatalism)
4. Απελπισία
5. Προσδοκώμενο άγχος

Στόχος της ψυχολογίας είναι με συμβουλές, με «τεχνικές του μυαλού» να βοηθήσει τον ασθενή από την πρώτη κιόλας στιγμή της διάγνωσης να έχει τη σκέψη του στραμμένη στη θετική αντιμετώπιση τις νόσου, να ελέγχει τα αρνητικά συναισθήματα και να υποστηριχθεί για να καταφέρει να αναπτύξει τη «Μαχητικότητα» σαν ψυχολογικό εργαλείο αντιμετώπισης.

Οι ασθενείς που βοηθιούνται να έχουν «Μαχητικότητα» από τη διάγνωση και κατά τη διάρκεια της θεραπεία τους αναπτύσσουν σπανιότερα αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, και άλλες δυσκολίες στην ψυχολογική προσαρμογή.

Τι επίδραση έχει η διάγνωση του καρκίνου στην ψυχολογία του ασθενή

Ο ασθενής που θα διαγνωστεί με καρκίνο νιώθει ότι πάλλεται από πολλούς παράγοντες. Έχει να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα της νόσου αλλά και τις παρενέργειες της θεραπείας. Παλεύει να μη χάσει τον εαυτό του από τις αλλαγές που φέρνει η διάγνωση. Τρεις βασικές αλλαγές συμβαίνουν που επηρεάζουν την ψυχολογία:

1. Αλλαγές στις πνευματικές και κινητικές λειτουργίες
2. Αλλαγές στους ρόλους του ατόμου σε σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους γύρω του
3. Αλλαγές στην εμφάνιση, πιθανά από τις παρενέργειες της θεραπείας ή από τα συμπτώματα της πάθησης.

Οι αλλαγές αυτές είναι πολύ σημαντικές για τον ασθενή, γιατί νιώθει ότι πρέπει να προστατευτεί εναντίον της νόσου, συγκεκριμένα να προστατεύσει την αυτονομία του και την αξιοπρέπειά του. Αν ο ασθενής δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στις αλλαγές αυτές και να αναπτύξει «Μαχητικότητα» έχει μεγαλύτερη πιθανότητα για ψυχολογικές επιπτώσεις. Οι πιο συχνές που χρήζουν ψυχολογική υποστήριξη αναγράφονται παρακάτω:

Δυσκολίες ψυχολογικής προσαρμογής στη νέα κατάσταση στα διάφορα στάδια της νόσου:

• στη διάγνωση
• στη θεραπεία
• στην πιθανή υποτροπή ή μετάσταση
• στον έλεγχο που έχουν στον εαυτό τους και στη ζωή τους
  (Van’t Spijker et al 1990)
• Ανάπτυξη ψυχολογικού τραυματισμού από το σοκ της διάγνωσης
• Κατάθλιψη και άγχος
• Αγχώδεις διαταραχές και κλινικές φοβίες
  (Massie & Holland, 1990)

Πιο συχνές 33%, είναι οι ψυχολογικές δυσλειτουργικές αντιδράσεις όπως:

• Διαταραχή στην ποιότητα ζωής
• στις διαπροσωπικές σχέσεις
• στη σεξουαλικότητα
• στους οικογενειακούς και εργασιακούς ρόλους.

Πώς μπορεί να βοηθήσει η ψυχολογική υποστήριξη τον καρκινοπαθή ασθενή;

Τα δεδομένα αυτά που προαναφέρθηκαν μας υποδεικνύουν την ανάγκη για παρέμβαση ψυχολογική, ειδικά στην οξεία φάση μετά τη διάγνωση και την προσαρμογή του ασθενή στη νέα πραγματικότητα της νόσου, της αντιμετώπισης των δυσκολιών της θεραπείας, και της επικοινωνίας με τη διεπιστημονική ομάδα.

Οι βασικοί στόχοι της ψυχολογικής παρέμβασης στον καρκινοπαθή ασθενή είναι η υποστήριξη :

• Στην προσαρμογή της διάγνωσης
• Στην προσαρμογή της θεραπείας (χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία)
• Στην αντιμετώπιση των παρενεργειών στοχεύοντας για καλύτερη ποιότητα ζωής
• Στην αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας της ζωής τους που συνεχώς πρέπει να αναπλάθεται ανάλογα με την εξέλιξη της νόσου
• Στην αναπροσαρμογή των κοινωνικών, εργασιακών και οικογενειακών ρόλων
• Στην τοποθέτηση νέων προσωπικών στόχων
• Υποστήριξη για τους φόβους που επιφυλάσσει το μέλλον, για την ανησυχία ότι η νόσος θα υποτροπιάσει ή θα δημιουργηθούν μεταστάσεις
• Συμβουλευτική υποστήριξη για την αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση του ασθενή (π.χ από τις παρενέργειες τριχόπτωση body image counseling)
• Αντιμετώπιση κλινικών διαταραχών και αρνητικών συναισθημάτων όπως άγχος, εκνευρισμός, πανικός, φόβος, κατάθλιψη (emotional       management)
• Αντιμετώπιση του πόνου με ψυχολογικές μεθόδους (Pain management)
• Υποστήριξη της οικογένειας.

Στην πάθηση αυτή ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πρέπει να κάνουμε τη διαδρομή μέσα στα παπούτσια του άλλου. Γιατροί, επαγγελματίες υγείας, οικογένεια, φίλοι να περπατήσουμε στα μονοπάτια του μυαλού του ανθρώπου που πάσχει, να δούμε για εκείνον τι σημαίνει, πώς επιδρά πάνω του, στη ζωή του.

Είναι μια πολυπαραγοντική νόσος με αποτέλεσμα η υποκειμενικότητά του, το πώς τι βιώνει και πως την αντιμετωπίζει κανείς να είναι πολύ ιδιαίτερη και ξεχωριστή για τον καθέναν μ αποτέλεσμα να κάνει πιο δύσκολη την διαδικασία του να μπορεί ο ασθενής να την αντιμετωπίσει μόνος του. Ο ρόλος της ψυχολογίας εδώ είναι πολύ σημαντικός και μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία της αντιμετώπισης του καρκίνου με υποστήριξη στον ασθενή και στην οικογένεια.

 

 

Του Γιώργου Σακκά

Δυο νέες Ελληνίδες, που νόσησαν από καρκίνο μαστού κατάφεραν και έγιναν τον τελευταίο μήνα μητέρες. Πρόκειται για μια γυναίκα που πριν τα 35 νόσησε από καρκίνο του μαστού και αναγκάστηκε να αφαιρέσει το ένα της στήθος, να υποβληθεί σε χημειοθεραπεία, ακτινοβολία και ορμονοθεραπεία για πέντε χρόνια, καταφέρνοντας τελικά να νικήσει την ασθένεια. Σήμερα, η συγκεκριμένη κυρία είναι πλέον μητέρα και μάλιστα θηλάζει ένα υγιέστατο αγοράκι.

Η δεύτερη γυναίκα με ιστορικό καρκίνου μαστού έφερε πρόσφατα στον κόσμο το δεύτερο παιδί της με φυσιολογικό τοκετό. Η γυναίκα διαγνώστηκε με καρκίνο μαστού στα 33 και προχώρησε άμεσα σε λήψη ωοθηκικού ιστού μετά την αφαίρεση του μαστού και πριν τη χημειοθεραπεία, λόγω επιθυμίας για την απόκτηση παιδιών μετά το τέλος της θεραπείας. Ωστόσο, η γυναίκα αυτή έμεινε έγκυος χωρίς να χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί ο ιστός, γέννησε με φυσιολογικό τοκετό και τα δυο της παιδιά με διαφορά τριών ετών, τα οποία μάλιστα θήλασε χωρίς πρόβλημα.

«Με βάση τις επιστημονικές εξελίξεις στην Ογκολογία και την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης των γυναικών με καρκίνο η εγκυμοσύνη θεωρείται ασφαλής για αυτή την κατηγορία ασθενών, που έχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Είναι σημαντική η  έγκαιρη λήψη μέτρων διατήρησης γονιμότητας με στόχο μια μελλοντική εγκυμοσύνη με μεθόδους που εφαρμόζονται μόνο σε εξειδικευμένα κέντρα που διαθέτουν την ανάλογη τεχνογνωσία. Η γυναίκα που έχει περάσει καρκίνο μαστού και θέλει να τεκνοποιήσει πρέπει να ζητήσει άμεσα τη γνώμη του ειδικού μόλις μάθει για τη διάγνωση, για να διατηρήσει τη γονιμότητά της ως παρακαταθήκη για το μέλλον.» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Δρ. Ιωάννης Ζερβομανωλάκης, Μαιευτήρας-Χειρουργός Γυναικολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Βόννης, Ιδρυτικό μέλος της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Institute of Life  στη Μαιευτική Kλινική ΙΑΣΩ.

Στην Ελλάδα περίπου 5.000 Ελληνίδες κάθε χρόνο προσβάλλονται από καρκίνο του μαστού ενώ 1 στις 5 βρίσκεται στην αναπαραγωγική ηλικία.

Παρόλο που μέχρι σήμερα υπήρχε μια τάση να αποτρέπονται οι γυναίκες που είχαν νοσήσει από καρκίνο να αποκτήσουν παιδί, επιστημονικές μελέτες που έχουν δημοσιευθεί την τελευταία πενταετία αποδεικνύουν ότι μια εγκυμοσύνη μετά από καρκίνο του μαστού μπορεί να είναι ασφαλής και χωρίς επιπτώσεις για την υγεία της γυναίκας. «Η υγεία της γυναίκας που έχει νοσήσει από καρκίνο του μαστού δεν επηρεάζεται από την κύηση. Αν μια γυναίκα εμφανίσει υποτροπή, αυτό θα συμβεί ανεξάρτητα από το αν έχει μείνει έγκυος ή όχι. Μάλιστα υπάρχει το healthy mother effect, δηλ. τα ποσοστά επιβίωσης των γυναικών φαίνεται να είναι μεγαλύτερα αν έχουν κυοφορήσει, προφανώς γιατί αυτές έχουν καλύτερη πρόγνωση και η μητρότητα έχει για αυτές μεγαλύτερη σημασία.» επισημαίνει ο Δρ. Ιωάννης Ζερβομανωλάκης.

Η διατήρηση της γονιμότητας των νεαρών γυναικών με καρκίνο μαστού

Παρόλο που η συστηματική θεραπεία για τον καρκίνο του μαστού έχει συνέπειες για τη γονιμότητα, υπάρχουν σήμερα εξειδικευμένες θεραπείες που μπορούν να συμβάλλουν στη διατήρηση της γονιμότητας των νεαρών γυναικών με καρκίνο μαστού.

Χρήση GnRH Αναλόγων

Πρόκειται για τη λήψη μιας ένεσης κάθε τέσσερις εβδομάδες κατά τη διάρκεια της θεραπείας, η οποία δρα προστατευτικά για τις ωοθήκες. Η χρήση GnRH Aναλόγων κατά τη διάρκεια της θεραπείας αποσκοπεί στην καταστολή της υπόφυσης και κατ’ επέκταση στην απουσία ανάπτυξης των πρωτογενών ωοθυλακίων, με αποτέλεσμα τα πρωτογενή ωοθυλάκια να μην εκτίθενται στην τοξικότητα της θεραπείας. Ωστόσο, η αποκλειστική χρήση GnRH Αναλόγων δεν αποτελεί εγγύηση διατήρησης γονιμότητας και πρέπει να χρησιμοποιείται συμπληρωματικά με τις μεθόδους που αναφέρονται παρακάτω.

Διέγερση με ορμόνες και ταυτόχρονη χρήση αναστολέων αρωματάσης

Σε γυναίκες με καρκίνο μαστού που επιθυμούν να προχωρήσουν σε κατάψυξη ωαρίων, η προετοιμασία με ορμόνες γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε τα επίπεδα των ορμονών να παραμένουν χαμηλά σε όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας. Αυτό επιτυγχάνεται με την ταυτόχρονη λήψη ειδικών φαρμάκων, των αναστολέων αρωματάσης. Η διέγερση σε ασθενείς με ορμονοεξαρτώμενο καρκίνο, όπως ο καρκίνος του μαστού, που εμφανίζει θετικούς υποδοχείς σε 50% των νεαρών ασθενών αποτελεί πάντα ενδιαφέρον πεδίο συζήτησης μεταξύ των θεραπόντων ιατρών. Θεωρητικά είναι πιθανή μια επιτάχυνση της ανάπτυξης του όγκου κάτω από την επίδραση της ορμονικής διέγερσης, με αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης υπολειμματικής νόσου. Κατά της θεωρίας αυτής μπορεί να ειπωθεί ότι οι νεαρές γυναίκες εμφανίζουν έτσι κι αλλιώς μια αύξηση των οιστρογόνων κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως χωρίς προηγούμενη ορμονική διέγερση. Είναι εξαιρετικά απίθανο να προκληθεί μια επιτάχυνση της ανάπτυξης του όγκου μετά από τόσο βραχύ διάστημα διέγερσης. Επιπλέον, γυναίκες που έμειναν έγκυες μετά από καρκίνο του μαστού δεν εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο επανεμφάνισης του καρκίνου. Έτσι, σήμερα υποστηρίζεται η δυνατότητα διατήρησης μιας χαμηλής στάθμης οιστρογόνων κατά τη διάρκεια της διέγερσης, π.χ. σε καρκίνο μαστού με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς, μέσω της ταυτόχρονης λήψης αναστολέων αρωματάσης. Η τεχνική αυτή θεωρείται η πλέον ασφαλής.

Κατάψυξη ωαρίων και εμβρύων

Η κατάψυξη ωαρίων και εμβρύων πριν την έναρξη της χημειοθεραπείας αποτελεί την πιο διαδεδομένη μέθοδο διατήρησης γονιμότητας, εφόσον υπάρχει ο διαθέσιμος χρόνος των περίπου δύο εβδομάδων πριν την έναρξη της θεραπείας. Η μέθοδος υαλοποίησης των αγονιμοποίητων ωαρίων υπόσχεται ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά επιβίωσης, ιδιαίτερα μετά την ανάπτυξη ειδικών άσηπτων τεχνικών κατάψυξης. Επιπλέον, η κατάψυξη των εμβρύων που αναπτύσσονται μετά τη γονιμοποίηση έχει το πλεονέκτημα της σχετικά υψηλής πιθανότητας κύησης. Η συνολική πιθανότητα κύησης μετά από εμβρυομεταφορά όλων των εμβρύων μετά από μια ωοληψία υπερβαίνει το 50%, εφόσον η ηλικία της γυναίκας είναι κάτω των 35 τη στιγμή της ωοληψίας.

Λαπαρόσκοπηση και κατάψυξη ιστών ωοθήκης για επαναμεταμόσχευση μετά το τέλος της θεραπείας

Η λήψη ωοθηκικού ιστού για κατάψυξη πριν τη χημειοθεραπεία είναι η διαθέσιμη επιλογή, εφόσον δεν υπάρχει αρκετός χρόνος μέχρι την έναρξη της θεραπείας. Η λαπαρόσκοπηση και κατάψυξη ιστών ωοθήκης για επαναμεταμόσχευση μετά το τέλος της θεραπείας εφαρμόζεται με επιτυχία από το 2004. Μετά από συνεννόηση με τους θεράποντες ογκολόγους για τη δυνατότητα υποβολής της ασθενούς στη λαπαροσκοπική επέμβαση, πραγματοποιείται ο ορμονικός έλεγχος και η γυναικολογική και υπερηχολογική εξέταση της ασθενούς. Στη συνέχεια προγραμματίζεται η αφαίρεση του 50% του ιστού της μιας ωοθήκης μέρος του οποίου καταψύχεται σύμφωνα με το αργό πρωτόκολλο κατάψυξης (πρωτόκολλο „slow-freezing“).  Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, σε περίπτωση επιθυμίας για απόκτηση παιδιών και εφόσον έχουν προηγηθεί τουλάχιστον δύο χρόνια ελεύθερα νόσου, τοποθετείται ο ωοθηκικός ιστός με ορθότοπη επαναμεταμόσχευση, είτε στην επιφάνεια της ωοθήκης ή σε μια περιτοναϊκή θήκη που δημιουργείται για το σκοπό αυτό. Με τη μέθοδο αυτή έχουν ήδη επιτευχθεί 84 τοκετοί μετά από 309 επαναμεταμοσχεύσεις ως τον Αύγουστο του 2017 χωρίς να έχει υπάρξει σε καμία ασθενή υποτροπή του καρκίνου.

Πηγή: Καρκίνος μαστού και εγκυμοσύνη: Πώς μπορεί να διατηρηθεί η γονιμότητα νεαρών γυναικών | naftemporiki.gr